مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم و الحمدالله الذی انزل علی عبده الکتاب و لم یعجل له عوجاً
« انسان ؛ چیزی جز همان کودک رشد یافته نیست »
دوران کودکی به جهت نقش مهمی که در سرنوشت آینده انسان ایفا می کند ، فرصت بی نظیری است که نباید آن را از دست داد . این دوران بهترین زمان برای تربیت و پایه گذاری زندگی سالم و سعادتمندانه کودکان است و در زندگی انسان از اهمیتی ویژه برخوردار می باشد چرا که شالوده شخصیت انسان معمولاً در همین دوران ریخته می شود .
متأسفانه باید اعتراف کرد که بسیاری از خانواده ها به تربیت کودکان خود چندانکه شایسته است بها نمی دهند و یا به صورت سطحی و ظاهری با این امر مهم و ضروری برخورد می کنند ، آنان گمان می کنند که تربیت کودک کاری سهل و آسان است در صورتیکه تربیت کاری ظریف و دقیق است که موفقیت در آن جزء با بصیرت و روشن بینی میسر نیست و جای بسی تاسف است که بسیاری از کودکان و نوجوانان قربانی بی بصیرتی ، ناآگاهی و بی مسئولیتی والدین خود می شوند و غنچه های زیبای وجود آنان ناشکفته پژمرده می شود.
والدین باید بدانند که کودک ، امانتی است که به پدر و مادر سپرده شده است قلب او پاک ، نفیس ، ساده و بی پیرایه است ، آنچنان که پذیرای هر نقشی و رو کننده به هر سو می باشد. از این رو اگر به سوی خیر و فلاح میل کند و نیکبختی هر دو جهان را به کف آرد ، پدر و مادرش در این پاداش سهیم اند و اگر همانند چهارپایان رها شود و به بدیها رو کند و دچار هلاکت شود باز هم ایشان (پدر و مادر) در این فرجام زشت با وی شریکند .
امام سجاد (ع) می فرمایند : حق فرزندت بر تو این است که بدانی وجود او از توست و بد و خوب او را در این دنیا به تو ارتباط می دهند و بدانی که در سرپرستی او مسئولیت داری و مسئول تربیت او هستی و باید او را در راه رسیدن به خداوند بزرگ راهنمایی کنی.
برای رسیدن به این مهم (تربیت فرزند) و برای آشنایی هر چه بیشتر والدین گرامی در این زمینه و بالاخص مادران که نقش شگرف و موثری در تربیت کودک بر عهده دارند بر آن شدم تا با استعانت از پروردگار و اتکال به او مقاله ای با عنوان : « نقش مادر در تربیت فرزند از دیدگاه علم و قرآن و سنت، در دوران کودکی » که شامل فصول 1 تربیت 2 کودک 3 وظایف مادر در تربیت فرزند 4 آسیب شناسی کودک می باشد را به نگارش در آورده تا بدینوسیله قدمی در مسیر آگاهی خود و سایر مادران نسبت به تربیت صحیح فرزندان و آینده سازان ایران اسلامی داشته باشیم .
تعریف و تبیین موضوع :
با توجه به نقش و جایگاه حساس و مهم مادر در تربیت فرزندان ، در این نوشتار در پی آنیم که از نگاه قرآن و سنت اصالتاً و همچنین با کمک از مسائل علمی و روانشناسی نکات مهم و اصولی تربیت فرزند را یاد آوری نموده و از آنجایی که وظایف مادر در طول زندگی فرزند بسیار گسترده است و سخن گفتن از آن در توان این نوشتار نمی گنجد ، از این رو موضوع را به دوران کودکی فرزند اختصاص داده و پیرامون مسائل دوران کودکی فرزند بحث خواهیم کرد.
ضرورت و اهداف تحقیق :
تربیت از ارکان مهم و اساسی سعادت بشر است تحقق خوشبختی ها و بد بختی های جسمی و روانی یک فرد ، یک خانواده ، یک ملت و خلاصه تمام مردم جهان بستگی مستقیم به نوع تربیت آنها از هنگام طفولیت دارد.
بنابراین اهمیت مسئله تعلیم و تربیت در رابطه با سعادت و یا شقاوت نهایی انسان بسیار واضح است ، آنچه که قابل توجه و دقت است اینست که بدانیم تربیت صحیح و ثمر بخش ، تا حدود زیادی در گرو این است که پدران و مادران از ابتدای کودکی فرزند خود و حتی قبل از تولد فرزند خود به این مهم توجه داشته و نهایت سعی و تلاش خود را در جهت تربیت اولادی صالح به کار ببرند.
چرا که شالوده ی شخصیت انسان معمولاً در همین دوران ریخته می شود ، در نتیجه برای اینکه نسل آینده افرادی سالم و صالح و کارآمد باشند تا حدود زیادی بستگی به این دارد که عوامل محیطی و بخصوص رفتار والدین و بالاخص مادر در دوران کودکی فرزند و تکوین شخصیت او چگونه بوده و چه تاثیراتی را بر شخصیت کودک داشته است و از آنجا که امروزه مادران به مشاغل اجتماعی اهمیت بیشتری داده و وظیفه اصلی خود را که همان خانه داری و بچه داری است را فرع بر مشاغل اجتماعی می دانند و آنطور که باید و شاید به تربیت فرزند و نقش موثر خود در تربیت فرزند بها نمی دهند و اغلب حاضرند که کودکان معصوم خود را از همان اوان طفولیت از خود دور و به کودکستانها بسپارند از این رو نگارش نوشتاری در این زمینه برای بیداری و آگاه کردن هر چه بیشتر مادران خالی از لطف نیست. به همین منظور بر آنیم تا قدمی در مسیر آگاهی خود و سایر مادران نسبت به تربیت صحیح فرزندان داشته باشیم.
پیشینه موضوع :
موضوع تربیت در کتب آسمانی که بر انبیا نازل شده مطرح بوده است و پس از آن نیز نگارندگان و مرزبانان حریم تعلیم و تربیت این مهم را به دوش کشیده اند.
در دهه های اخیر نیز عالمان دین با رویکردهای گوناگون (اخلاقی ، تربیتی ، روانی ، اجتماعی و … ) به این موضوع پرداخته اند که از آن میان می توان به کتابهای ذیل اشاره نمود :
کتاب تربیت فرزند : آقای مظاهری
کتاب فرهنگ تربیت : عباس اسماعیلی یزدی
کتاب الگوهای تربیت : محمد علی کریمی نیا
تربیت فرزند در اسلام ، محمود ارکانی بهبهانی حائری و …
قابل یادآوری است که نوشتن مقاله ای دیگر در این زمینه با همه تلاشهای انجام شده به نظر می آید ، نگاهی جدید و بر خواسته از نیازهای امروز به آموزه های دینی و بازنویسی آن به زبان امروز و مطابق با سئوالات و پرسشهای نو ضروری باشد و از آنجا که کتابهایی که تا کنون در این زمینه نوشته شده اغلب حاوی مضامین علمی بوده و نویسنده های آن کتابها به دلیل اینکه مسلمان بوده و عرق مذهبی داشته اند معمولا در کنار زمینه های علمی به مسائل دینی در این زمینه پرداخته اند. از این رو در طرح تحقیق پایانی بر آن شدیم با توجه به مشکلات جامعه ی امروزمان ، بسوی قرآن و روایات رفته و موضوع را دیگر بار واکاویم .
فرضیه ها یا سئوالات اصلی و فرعی :
سئوالات اصلی :
1 با توجه به آزموده های دین نقش مادر در تربیت فرزند تا چه حد است ؟
2 آیا تربیت صحیح فرزند از نظر علم و روانشناسی هم وابسته به رفتار والدین بخصوص مادر می باشد.
سئوالات فرعی :
مفهوم تربیت چیست ؟
مراحل تربیت را بنویسید ؟
اهداف تربیت کدامند ؟
مسئله تربیت فرزند را در آیات قرآن بررسی کنید ؟
روایات به مسئله تربیت تا چه حدی اهمیت داده اند ؟
راهبرد های تربیت را از جانب مادر بنویسید ؟
راهکارهای تربیت از سوی مادر کدامند ؟
نقش مادر در تربیت دینی فرزند چیست ؟
اهمیت پرورش اخلاقی و معنوی فرزندان تا چه حد است ؟ بنویسید .
پرورش اخلاقی و معنوی فرزندان را از کجا چه سنی باید شروع کرد و چگونه به این مهم پرداخت ؟
مهمترین دوران اثر پذیری و تربیت در کودک کدامست ؟
ایمان والدین و رشد معنویت در کودک تا چه حد در تربیت صحیح او موثر است ؟
در دوران شیر خوارگی چه حساسیتهایی وجود دارد و به چه مسائلی باید پرداخت ؟
در دوران زیر 7 سال کودک (7 سال اول زندگی ) با کودک چگونه رفتاری را باید داشت ؟
نیازهای کودک و تأثیرات پاسخگویی و عدم پاسخگویی به نیازهای کودک در تکوین شخصیت تا چه حد است ؟
چگونگی پاسخگویی به نیازهای کودک چون پاسخ به پرسشهای کودک و نظم و انضباط بخشیدن به کودک و … را بنویسید ؟
آسیبهای دوران کودکی فرزندان کدام مواردند ؟
برای هر یک از آسیب های دوران کودکی چه راه حلی هایی را پیشنهاد می کنید ؟
روش تحقیق :
برای نوشتن این تحقیق از روش کتابخانه ای بدین صورت استفاده شده است :
ابتدا تعیین و تصویب موضوع و بعد از آن کتابهای مرتبط و مربوط به موضوع شناسایی شده ، فهرست می گردد و در مرحله بعد فهرست کتابهای شناسایی شده مورد مطالعه قرار گرفته و موارد مورد نیاز
مشخص می گردد .
در جمع بندی فهرست مطالب به نکات قوت و ضعف کار پیشینیان آگاهی پیدا نموده به تکمیل و ترتیب فهرست جدید به فراخور نیاز پرداخته می شود که در آن خلاء های کار پیشینیان مورد توجه قرار گرفته و در پی پاسخ به سئوال جامعه امروز نیز خواهیم پرداخت .
پس از این مرحله به درون خوانی کتابها و فیش برداری پرداخته مطالب خام تحقیق آماده می گردد پس از ساماندهی فیشها و جمع بندی و اظهار نظر ، کار برای پیش نویس اول آماده می گردد .
در پیش نویس اول تفکر جابجا کردن مطالب ، حذف و اضافه آن آوردن مثالها و مانند آن … نقش مهمی داشته و کار آماده پیش نویس دوم و نهایی می گردد.