مقدمه:
همانگونه که قانون آئین دادرسی کیفری و قانون تشکیل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در تعریف آن به تصریح بیان نموده است کشف علمی علائم تعقیب و مراقبت مجرمین ، دستگیری و جلب مجرمین و متهمین ، کشف و ضبط آلات جرم و .... اهم وظایف ضابطین ذکر شده است. در این راستا مصاحبه و بازجویی و تعقیب و مراقبت از اقدامات اساسی برای سوق دادن تحقیقات به سمت کشف علمی محسوب می گردد و اساساً این دو مولفه پایه و بنیاد تحقیقات جرم یابی را تشکیل می دهد. با عنایت به اینکه هدف غایی تعقیب و مراقبت و مصاحبه و بازجویی دستیابی به اطلاعات پنهان است که با توجه به تقسیم بندی تحقیقات به بخش های مختلف از جمله امنیتی ، جنایی ، انتظامی ، علمی و ... که در این مقوله به بخش جنایی آن می پردازیم. دسترسی به اطلاعات پنهان در ارتباط با مموریت های جنایی نظیر قتل ، سرقت و کلاهبرداری ، جعل و ... مد نظر مامور مصاحبه بازجویی یا تعقیب و مراقبت است. تشخیص میزان و اهمیت ارتباط اطلاعات مورد نیاز در مصاحبه و بازجویی و تعقیب مراقبت ، راه ها و روش های دستیابی موفقیت آمیز به اهداف آن در این مبحث مورد ارزیابی و تحلیل قرار می گیرد. دستیابی به اطلاعات پنهان در جرائم جنایی هدفی است که سمت و سوی بیشتر فعالیت های را تشکیل می دهد و حتی در کسوژهای توسعه یافته نیز عمده فعالیت های پلیس در این راستا برنامه ریزی و دنبال می شود. لزوم توجه و تمرکز در امر بازجویی و تعقیب از جایی حایز اهمیت فوق العاده و مطلوب تلقی می شود که با توجه به فرآیند توسعه جوامع و افزایش سطح بهره وری اطلاعات عمومی جامعه که از آن با عنوان عصر انفجار اطلاعات یاد می شود . موجب افزایش قوه تحرک و سطح بهره گیری از علم و تکنیک های روز توسط مجرمین و متهمین گردیده است. از طرفی نیز سوابقموجود در ادارات و مراکز دولتی و غیر دولتی بخصوص سوابق قضایی و کیفری و امثال آن نیز در زمان لازم و در فرصت کم به دلایل متعدد امکانپذیر نمی باشد. همچنین با در نظر گرفتن این مطلب که مجرم و متهم حرفه ای پس از ارتکاب جرم سعی و تلاش خود را بکار می گیرد تا حد امکان آثار ، علائم و آلات جرم را از بین برده و از آشکار شدن هرگونه خبر از نحوه ارتکاب جرم جلوگیری و ممانعت نماید. امید است این نوشته بتواند توجه خواننده گرامی را هر چند به نکات اندک یا تکراری جلب و مثمر ثمر واقع شود.
شرح تعقیب و مراقبت
تعقیب درلغت به معنای دنبال کردن و مراقبت بمعنای زیر نظر داشتن است و معنی جامع آن دنبال کردن و زیر نظر گرفتن است و برای پی بردن به اطلاعات و اخبار پنهان در ارتباط با افرادیکه بنحوی در مذان اتمام قرار دارند بکار گرفته می شود. تعقیب و مراقبت می تواند به دو روش پیاده و یا با استفاده از خودرو و یا بهره گیری از تجهیزات پیشرفته مانند دستگاههای سمعی و بصری ، ماهواره ها – دوربین های حساس و بسیار کوچک ، ردیاب های گوناگون صورت گیرد که با توجه به نوع ماموریت های واگذار شده اتخاذ روش می شود.
جمع آوری و تحلیل اطلاعات اولیه
برای انجام یک عملیات تعقیب و مراقبت بی نقص اولین اقدام جمع آوری و بررسی کلیه اطلاعات موجود و ممکن درباره سوژه مورد تعقیب است. بدیهی است حداقل اطلاعات درباره سوژه موارد متعددی را شامل می شود که بدون وجود آن اطلاعات امکان انجام تعقیب و مراقبت میسر نیست. مانند مشخصات ظاهری سوژه – محل کار یا محل تردد سوژه – زمان حضور در محل یا تردد سوژه – نوع وسیله نقلیه مورد استفاده سوژه و علت مظنونیت به سوژه حائز اهمیت اساسی است و هر نوع اطلاعات دیگری که مورد استفاده سوژه و علت مظنونیت به سوژه حائز اهمیت اساسی است و هر نوع اطلاعات دیگری که در ارتباط با سوژه موجود باشد ، دارای اهمیت خواهد بود. بنابراین اولین اقدام مامورین جمع آوری و مرور اطلاعات درباره سوژه تحت تعقیب است.
طراحی عملیات تعقیب و مراقبت
یک عملیات تعقیب و مراقبت بدون طراحی عملیات هرگز به موفقیت لازم نخواهد انجامید. در طراحی عملیات ضمن مرور مجدد اطلاعات بدست آمده از سوژه عادات وی نیز مورد توجه قرار گرفته و با توجه به اهداف پیش بینی شده ابتدا نوع تعقیب و مراقبت. سپس لوازم و تجهیزات مورد نیاز اتخاذ نوع پوشش لازم اعم از پوشش ظاهری و پوشش معنوی – تعداد مامورین مورد نیاز تعداد خودروهای مورد نیاز و نوع خودروها – نقشه عملیاتی که در آن مکانهای تردد و مسیرهای تردد سوژه پیش بینی شده باشد ، مورد تجریه و تحلیل قرار گرفته و تصمیمات لازم اتخاذ می شود با توجه به زمان شروع تعقیب بایستی مامورین پیش بینی شده مورد آموزش قرار گیرند.
اهداف تعقیب و مراقبت
در تعریف اهداف تعقیب با لحاظ نمودن نوع ماموریت که در حوضه جنایی می تواند مطرح باشد. موارد ذیل بشرح:
1- کشف محل و اموال مسروقه
2- شناسایی خریداران و فروشندگان اموال مسروقه
3- شناسایی خریداران و فروشندگان مواد مخدر و سایر کالاهای ممنوعه قاچاق
4- شناسایی شرکاء و معاونین جرم
5- شناسایی وسایل ارتباطی مجرمین
6- ممانعت از تکرار و ایجاد جرم جدید ، مدنظر قرار می گیرد.
تعریف : خلاصه ای از روش هی گوناگون تعقیب
1- تعقیب و مراقبت مظنون در حال پیاده :
در این حالت سوژه به سبب نوع عمل و کاری که انجام می دهد. بصورت پیاده حرکت می کندو بدیهی است مامور تعقیب نیز لاجرم بصورت پیاده حرکت کرده و با رعایت فاصله لازم و تعریف شده که در مکان بر ازدحام نزدیک تر و در مکان خلوت دورتر است.
اقدام به تعقیب می نماید.
2- تعقیب و مراقبت مظنون در حال سواره:
در این حالت سوژه با استفاده از وسایلی مانند دوچرخه – موتور سیکلت و خودرو بصورت سواره تردد می نماید که برای انجام تعقیب بهترین روش استفاده از سه دستگاه خودرو پوششی می باشد.
3- تعقیب و مراقبت مظنون در حال سکون
در این حالت سوژه با استفاده شنود سمعی و بصری از نقاط معینی تحت کنترل قرار می گیرد.
4- تعقیب و مراقبت سوژه در اماکن:
الف) در این حالت سوژه در مکان خصوصی مانند منزل یا مکان خصوصی دیگر ایاب و ذهاب و یا ساکن است که بدون اجازه مقام قضایی انجام عملیات ورود میسر نمی باشد که در این صورت مکان مورد نظر تا کسب دستور قضایی برای انجام عملیات تعقیب تحت نظر قرار می گیرد و چنانچه توقف سوژه کوتاه باشد. همان لحظه نیاز به ورود نخواهد بود.