دانلود مقاله بودجه

مقدمه: پیدایش بودجه از زبان فرانسه بود که یک کیسه چرمی بود که به آن باجت می‌گفتند بودجه عبارت است از برنامه‌ریزی مالی یک حکومت (جامعه) برای آینده.

اگر بخواهیم عمر بودجه بدانیم تقریباً می‌توان گفت که عمر آن کمتر از صدسال است به مرور زمان که زندگی اجتماعی بیشتر شد و انسانها تشکیل جوامع را دادند و حکومت‌ها شکل گرفتند درنتیجه هرحکومت می‌بایست یک حاکم داشته باشد که این حاکم دو وظیفه مهم داشت که عبارتند بودند از: تأمین امنیت و عدالت درجامعه 2- حفظ حدود و ثفور و مرزهای آن جامعه انجام این دو وظیفه هزینه‌های نسبتاً زیادی داشت که این هزینه‌ها از محل املاک و مستغلات حاکم تأمین می‌شد اما به مرور زمان که جوامع پیشرفت کردند این هزینه‌ها بیشتر شد و دیگر حاکم نمی‌توانست این هزینه‌ها را تأمین کند که دراین موقع اندیشمندان سیاسی مالیات را به عنوان یکی از راههای تأمین درآمد دولت پیشنهاد کردند و سیستم حکومت به سیستم حکومت سرمایه‌داری تبدیل شد.

دراین زمان وظایف حکومتها از دومورد قبلی به چندین وظیفه تبدیل شد که عبارت بودند از: آموزش، بهداشت، جاده، تأمین اجتماعی، تهیه نیرو، ارتباطات، آب، برق و غیره.

انجام این وظایف هزینه‌های زیادی داشت درصورتی که حکومت درآمد زیادی نداشت یعنی نیازهای و مخارج زیاد بود ولی درمقابل درآمد و منابع کم بود و درنتیجه این مسئله باعث به وجود آمدن بودجه شد که دراین جا کار بودجه عبارت بود از برنامه‌ریزی به طوری که به نحو احسنت از این منابع استفاده شود.

زمانی که مالیات به عنوان راه برای تأمین درآمد بکار گرفته شد بعضی‌ها با این امر مخالفت کردند به این دلایل: کم شدن قدرت خرید 2- کم شدن مصرف 3- کم شدن تولید ولی به تدریج و به مرور زمان متوجه شدند که مالیات بهترین راه از میان راههای پیشنهادی برای تأمین درآمد دولت است.

تعریف بودجه: بودجه دارای تعاریف بسیار زیادی است که این تعاریف با گذشت زمان بیشتر و بهتر و تکمیل‌تر شدند.

تعریف اولیه بودجه: بررسی دخل و خرج دولت قانون محاسبات عمومی کشور چهارتعریف از بودجه ارائه کرده است که جدیدترین آن که درتاریخ 1/6/1366 تصویب شده است عبارت است از: بودجه کل کشور برنامه‌های دولت است که برای یک سال مالی تهیه و حاوی پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار و برآورد هزینه‌ها برای انجام علمیاتی که منجر به نیل سیاستها و هدفهای قانونی می‌شود و از سه قسمت به شرح زیر تشکیل می‌شود: بودجه عمومی دولت که شامل اجزای زیر است: الف پیش‌بینی دریافتها و منابع تأمین اعتبار ب پیش‌بینی پرداختهایی که توسط درآمدها درسال مربوطه می‌توانند انجام شوند.

بودجه شرکتهای دولتی و بانکها شامل پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع بودجه موسساتی که تحت عنوانی غیر از عناوین فوق در بودجه منظور می‌‌شود.

انواع بودجه: بودجه برنامه‌ای 2- بودجه دستگاهی بودجه برنامه‌ای: بودجه‌ای که درآن ملاک اعتبار دادن و مبنای دادن اعتبار برنامه‌ها هستند که به هربرنامه مقداری اعتبار تخصیص می‌شود.

بودجه دستگاهی: مشخص کردن بودجه به طور مجزا برای هر وزارتخانه‌ای را بودجه به صورت دستگاهی گویند که نحوه کار بدین شکل است که دستگاهها درهرناحیه‌ای براساس ابلاغ بودجه، بودجه‌ای را برای سال آینده پیش‌بینی می‌کنند و سپس در مرکز استان کارشناس بودجه، بودجه تمام نواحی و خود مرکز را جمع‌آوری می‌کند و به مجلس می‌فرستد.

عناصر بودجه: یکسری موضوعات متشابه که درتمامی تعاریف بودجه دیده می‌شوند که عبارتند از: پیش‌بینی: چون بودجه مربوط به آینده است.

بودجه فقط مخصوص دولت نیست: چون بخش خصوصی نیز می‌تواند برنامه‌ریزی داشته باشد.

بودجه فقط به صورت دستگاهی نیست: مثلاً درکشور ما به صورت برنامه‌ای است.

زمان بودجه لزوماً یک سال نیست: مثل برنامه‌های توسعه چندساله کشورها تصویب بودجه جزء تعریف بودجه نیست: بلکه یکی از مراحل است.

عوامل بودجه: درآمد 2- هزینه دولت ابتدا درآمد خود را مشخص می‌کند و سپس با توجه به میزان درآمدش اعتبارات دستگاهی مختلف را تصویب می‌کند که در کشور ما بیشتر درآمد ازطریق فروش نفت است و بودجه به عنوان یک ترازو است که اعتبارات را به عملیات تبدیل می‌کند.

روشهای کلی تأمین درآمد دولت: درآمد حاصل از مالیات 2- استقراض (قرض گرفتن): اوراق مشارکت، وام گرفتن 3- عملیات بانکی: درآمد مالی و پولی، انتشار اسکناس خالصه‌جات: کشاورزی، صنعتی، خدماتی درآمد حاصل از مالیات: امروزه اکثر کشورها تلاش می‌کنند بیشتر درآمد خود را از طریق مالیات کسب کنند چون بعضی از اقتصاددانان معتقداند که هرچه میزان بیشتری از درآمد دولت از راه مالیات باشد بیانگر پیشرفته‌بودن آن کشور است.

درآمد حاصل از استقراض: دولتها نیز مانند اشخاص دربعضی مواقع جهت تأمین درآمد خود اقدام به دریافت وام می‌کنند توجه کنید که وام‌گرفتن برای دولت درآمد نیست بلکه منبع تأمین اعتبار است زیرا که ناشی از بدهی است.

درآمد حاصل از عملیات بانکی: دراین روش دولت از طریق انتشار اسکناس و همچنین دریافت بهره از طریق عملیات بانکی برای خود درآمد کسب می‌کند که البته لازم است جهت جلوگیری از بروز مشکلات اقتصادی از قبیل کم ارزش شدن پول تجزیه و تحلیل درستی از اوضاع و احوال اقتصادی به عمل آید.

4) درآمد حاصل از خالصه‌جات: این نوع درآمد، درآمدی است که دولت از طریق فعالیتهای کشاورزی، صنعتی و خدماتی که انجام می‌دهد به دست می‌آورد.

انواع درآمدهایی که دولت کسب می‌کند از لحاظ چگونگی خرج: 1- درآمد عمومی 2- درآمد اختصاصی درآمدهای عمومی دولت: این درآمدها درماده 10 قانون محاسبات عمومی تعریف شده‌اند که عبارتند از درآمدهایی که به وسیله دستگاههای اجرایی وصول می‌شوند و به خزانه دولت واریز می‌گردند و می‌توانند به وسیله ‌ همه دستگاهها خرج شوند که عبارتند از: مالیات نفت و گاز انحصارات و مالکیت‌های دولتی درآمد حاصل از ارائه خدمات و فروش کالاها به وسیله دولت درآمد حاصل از دریافت اصل وام و بهرهایی که دولت اعطا می‌کند درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در داخل و خارج کشور درآمدهای حاصل از سودسهام شرکتهای دولتی و سایر درآمدها درآمدهای اختصاصی: درآمدهایی که به وسیله بعضی از دستگاهها وصول می‌شوند و به وسیله همان دستگاهها پس از واریز به خزانه مصرف می‌شوند.

اعتبارات: ما در بودجه اعتبارات را درچهار فصل و بیست ماده هزینه داریم.

چهارفصل عبارتند از: هزینه های پرسنلی 2- هزینه‌های اداری 3- هزینه‌های سرمایه‌ ای 4- هزینه‌ های اقتصادی انواع اعتبارات در بودجه: 1- اعتبارات جاری 2- اعتبارات عمرانی اعتبارات جاری: اعتباراتی که همه ساله وجود دارند و وضعیت دستگاه را به صورت موجود حفظ می‌کنند.

اعتبارات عمرانی: اعتباراتی که وضعیت موجود دستگاه را تغییر می‌دهند و ظرفیت جدیدی را برای جامعه ایجاد می‌کنند و باعث توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی می‌شوند.

چگونگی دریافت اعتبارات: دستگاههای دولتی به دوصورت اعتبارات خود را دریافت می‌کنند.

به طورمستقیم از مرکز تهران یعنی خزنه‌داری کل به صورت اعتبار ملی مثل دانشگاهها ازطریق استان و به صورت بودجه و اعتبارات استانی از خزانه معین یعنی اداره کل دارایی که این نوع بودجه با نظارت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تهیه می‌شود.

مراحل بودجه: الف تهیه، تنظیم و پیشنهاد ب تصویب بودجه ج اجرای بودجه و نظارت براجرای بودجه مراحل الف و ج توسط دولت (قوه اجرائیه) انجام می‌شوند و مراحل ب و و توسط قوه مقننه (مجلس) انجام می‌شود.

قوانین متداول دربودجه: قانون محاسبات عمومی 2- قانون برنامه و بودجه 3- برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی الف) تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه: بودجه در دستگاههای مختلف بوسیله کارشناسان، براساس ابلاغ بودجه‌ای که به وسیله رئیس جمهور (یا معاونینش) داده می‌شود تنظیم می‌شود که دراین ابلاغ سیاستهای کلی دولت یادآوری شده است و این بودجه بعد ازتنظیم به ستاد بودجه می‌رود.

بودجه در دستگاههای مختلف بوسیله کارشناسان، براساس ابلاغ بودجه‌ای که به وسیله رئیس جمهور (یا معاونینش) داده می‌شود تنظیم می‌شود که دراین ابلاغ سیاستهای کلی دولت یادآوری شده است و این بودجه بعد ازتنظیم به ستاد بودجه می‌رود.

چگونگی ابلاغ بودجه: ابلاغ ابتدا به دستگاه مرکزی آن در تهران است فرستاده می‌شود و سپس این دستگاه ابلاغ را به استانها و استانها ابلاغ را به ناحیه‌ها می‌فرستند.

ستاد بودجه: معمولاً درفصل بودجه هر وزارتخانه‌ای اقدام به تشکیل ستادی به نام ستاد بودجه می‌کند که اعضای این ستاد به وسیله وزیر انتخاب می‌شوند و همچنین یک نماینده از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی دراین ستاد شرکت می‌کنند که مدت کار این ستاد کمتر از یک سال است که کار این ستاد بررسی بودجه ادارات کل باتوجه به ابلاغ بودجه‌ای که مشخص‌کننده چگونگی بودجه‌بندی سال مربوطه است، می‌باشد مثلاً اینکه آیا بودجه تنظیم شده با برنامه سوم توسط اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی مغایرتی ندارد؟

پس از اینکه بودجه در ستاد بودجه بررسی شد بودجه وزارتخانه تهیه، تنظیم و تأیید می‌شود و به امضای وزیر مربوطه می‌رسد و سپس به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی فرستاده می‌شود.

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی: بودجه در این سازمان مجدداً بررسی می‌شود و کار این سازمان اصولاً مشاوره‌ای است یعنی به رئیس جمهور یا نخست‌وزیر مشاوره می‌دهد و سپس بودجه درقالب بودجه کل کشور به شورای اقتصاد ارسال می‌شود و پس از بررسی و تأیید این شورا جهت بررسی نهایی به هیئت دولت ارجاع می‌شود و هیئت دولت باتوجه به تمامی موارد بودجه را بررسی و تأیید می‌کند و سپس این بودجه به وسیله رئیس جمهور تحت عنوان لایحه به مجلس پیشنهاد می‌شود.

لایحه بودجه: به بودجه قبل از به تصویب رسیدن لایحه بودجه می‌گویند.

دلیل تنظیم بودجه: تنظیم بودجه مشخص می‌کند که دستگاهها و نهادهای دولتی چگونه کار کنند و باتوجه به بودجه برای خود برنامه‌ریزی کنند.

ب) مرحله بررسی و تصویب بودجه درمجلس: پس از دریافت بودجه کل کشور به وسیله رئیس مجلس از رئیس جمهور و بیان سیاستهای کلی دولت به وسیله رئیس جمهور و مجلس، بودجه به کمیته برنامه و بودجه می‌رود و دراین کمیته ابتدا سیاستهای کلی موردتوجه قرارمی‌گیرد و سپس اقدام به تشکیل کمیته‌های تخصصی جهت بررسی دقیق می‌شود که اعضای این کمیته‌ها نمایندگان مجلس هستند که تعداد این کمیته‌ها 12عدد است و برحسب مورد حداقل از 19 و حداکثر از 23نفر تشکیل می‌شوند و شامل یک رئیس، دونائب رئیس، یک مخبر و دو منشی می‌باشند که همه‌ نمایندگان مجلس به جز رئیس مجلس می‌توانند حداکثر در دو کمیسیون عضو شوند و مذاکراتی که درهرکمیسیون انجام می‌شود در دفتری ثبت می‌شود ممکن است در هرکمیسیون احتیاج باشد که نمایندگانی از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی جهت دادن اطلاعاتی درمورد درآمدها و هزینه‌ها به نمایندگان مجلس وجود داشته باشد.

برای اصلاح و تعدیل بودجه نظرات و پیشنهاداتی مطرح می‌شود که کمیته تخصصی باید ظرف ده روز پس از پایان مهلت دریافت پیشنهادات نظرات خود را کتباً به کمیسیون اصلی (تلفیق) ارائه می‌دهد که ممکن است نماینده‌ رئیس جمهور و نماینده دیوان محاسبات دراین کمیسیون جهت پاسخگویی به سؤالات ونظرات نمایندگان حاضر شوند.

کارکمیسیون اصلی (تلفیق): کار این کمیسیون بیشتر مربوط است به ماهیت تبصره‌ها و تفحص دراینکه آیا تصبره‌ها بودجه‌ای هستند یا غیربودجه‌ای تبصره‌های بودجه‌ای: تبصرهایی که به درآمدها و هزینه‌های موجود در بودجه مربوط می‌شوند و منابع و مخارج بودجه را مورد رسیدگی قرارمی‌دهند.

تبصره‌های غیربودجه‌ای: تبصره‌هایی که به ارائه لایحه‌های قانونی احتیاج دارند و بطور غیرمسقیم آثار آنها در زمینه‌های کسب درآمد تجلی می‌شود.

انواع تبصره‌های بودجه‌ای: دائمی 2- سالانه تبصره‌های بودجه‌ای دائمی: درگذشته تبصره‌هایی بود که همه ساله در بودجه تکرار می‌شدند ولی ازسال 67 تصمیم گرفته شد دیگر تبصره دائمی نداشته باشیم زیرا بعضی گفتند اگر دولت می‌خواهد بعضی تبصرها هرساله تکرار شوند باید آنها را تحت عنوان لایحه به مجلس ارائه کند تا درصورتی که رأی آوردند تحت عنوان قانون در بودجه لحاظ شوند.

تبصره‌های بودجه‌ای سالانه: بعضی از تبصره‌های بودجه که فقط مربوط به همان سال موردنظر می‌باشند.

اسامی کمیسیونهای تخصصی مجلس شورای اسلامی که کلاً 15عدد هستند: کمیسیون آموزش و تحقیقات 2- کمیسیون فرهنگ 3- کمیسیون اجتماعی 4- کمیسیون اقتصادی 5- کمیسیونه صنایع و معادن 6- کمیسیون عمران 7- کمیسیون قضایی و حقوقی 8- کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی 9- کمیسیون بهداشت و درمان 10- کمیسیون انرژی 11- کمیسیون کشاورزی و درآمد منابع طبیعی 12- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات 13- کمیسیون اصل 14- کمیسیون تحقیق 15- کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی مجلس از این تعداد 12تای اول مربوط به بودجه هستند و سه تای بعدی کمیسیونهای خاص هستند که کمیسیون 13مربوط به شکایات مردم، کمیسیون 14مربوط به تحقیق راجع به دستگاهها و کمیسیون 15مربوط به تدوین آئین‌نامه‌ها است.

بعد از اینکه بودجه درمجلس به تصویب رسید باید برای بررسی اینکه با قانون اساسی مغایرت دارد یا نه به شورای نگهبان فرستاده شود.

ج) اجرای بودجه: وقتی شورای نگهبان بودجه را تأیید کرد به وسیله رئیس مجلس برای اجرا به رئیس جمهور داده می‌شود و او آن را به معاون برنامه و بودجه (رئیس سازمان برنامه‌ریزی) می‌دهد و این سازمان بودجه مصوب هردستگاه را برای آن ارسال می‌کند تا هردستگاه از میزان اعتبارات مصوب خود آگاه شود این مرحله که به وسیله قوه مجریه‌ انجام می‌شود شامل سه قسمت است به قرارزیر: ابلاغ بودجه 2- مبادله‌موافقنامه 3- تخصیص اعتبار ابلاغ بودجه: این عمل به وسیله سازمان برنامه و بودجه انجام می‌شود تا دستگاههای مختلف از میزان اعتبارات مصوب خود آگاه شوند این کار در اواخر اسفندماه انجام می‌شود و بودجه مصوب تا دو الی سه روز بعد از سال به دست دستگاههای مختلف می‌رسد.

موافقت‌نامه: سندی حقوقی و مالی است که بین دستگاه اجرایی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی رد و بدل می‌شود و این موافقتنامه در دیوان محاسبات و سازمان بازرسی کل کشور جهت نظارت برقوه مجریه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دستگاه اجرایی متعهد می‌شود که به مندرجات این موافقت‌نامه عمل کند و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نیز متعهد می‌‌شود به موازات پیشرفت کار اعتبارات مصوب را به دستگاه تخصیص دهد.

تخصیص اعتبار: قراردادن اعتبارات دراختیار دستگاههای اجرایی درچند مرحله و زمان مشخص که می‌تواند به صورت ماهیانه، سالانه و … باشد.

دلایل تخصیص اعتبار: نداشتن درآمد کافی توسط دولت دریک زمان خاص اگر دولت یکجا اعتبارات را تخصیص دهد این پولها دربانک مرکزی جمع می‌شوند این بانک وام می‌دهد و قدرت خرید افزایش می‌یابد درنتیجه کالا کم می‌شود و تورم زیاد می‌شود.

نقش، هدف و تأثیر تخصیص اعتبار درنظام بودجه‌ ایران: عاملی برای ایجاد تعادل بین درآمدها و هزینه‌ها در بودجه (خزانه) ابزاری جهت کنترل و نظارت قبل از خرج محسوب می‌شود.

باعث صرفه‌جویی درهزینه‌های دولت می‌شود.

باعث حفظ آبروی دولت می‌شود چون دولت برای تأمین درآمد فرصت بیشتری دارد.

مراحل تفصیلی اجرای بودجه: عبارت است از مراحل اجرای بودجه از زمان دریافت وجه تا زمان پرداخت آن به ذینفع که عبارتند از: تشخیص 2- مرحله‌ تأمین اعتبار 3- مرحله تعهد 4- مرحله تسجیل 5- مرحله حواله 6- مرحله درخواست وجه 7- هزینه تشخیص: عبارت است از تصمیم‌گیری جهت انجام دادن یا ندادن هزینه که توسط بالاترین مقام دستگاه اجرایی انجام می‌شود.

تأمین اعتبار: عبارت است از اختصاص دادن تمام یا قسمتی از اعتبارات مصوب برای انجام هزینه‌های معین، که این کار توسط ذیحساب انجام می‌شود این کار و هزینه معین درصورتی تأمین اعتبار می‌‌شود که در بودجه پیش‌بینی شده باشد.

3) تعهد: عبارت ا ست از ایجاد دین برعهده دولت که توسط بالاترین مقام دستگاه اجرایی انجام می‌شود.

4) تسجیل: تعیین میزان بدهی قابل پرداخت به وسیله اسناد و مدارک اثبات‌کننده بدهی که توسط بالاترین مقام اجرایی دستگاه انجام می‌‌شود.

5) حواله: اجازه‌ای است که کتباً به وسیله‌ رئیس دستگاه اجرایی برای پرداخت تعهدات و بدهی‌های قابل پرداخت از محل اعتبارات مربوطه به عهده ذیحساب در وجه ذینفع صادر می‌شود.

6) درخواست وجه: سندی است که ذیحسابی برای دریافت وجه به منظور پرداخت حواله‌های صادر شده تکمیل می‌کند که خزانه براساس آن پول در اختیار دستگاه دولتی قرار می‌دهد.

7) هزینه: این عمل ازطریق صدور چک در وجه ذینفع انجام می‌شود که این چکها که از حساب دولتی پرداخت می‌شوند دارای دو امضا هستند یکی امضای رئیس دستگاه اجرایی و دیگری امضای ذیحساب دستگاه و) نظارت بر بودجه: انواع نظارت بربودجه: نظارت عملیاتی 2- نظارت مالی نظارت عملیاتی: نظارتی که به وسیله خود دولت و ازطریق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که قوانین و مقررات به طورصحیح رعایت شده است.

نظارت مالی: این نظارت به وسیله وزارت اموراقتصادی و دارای ازطریق کسانی که زیرنظر وزارت اموراقتصادی و دارایی فعالیت می‌کنند به نام ذیحساب انجام می‌شود.

نظارت قبل و حین خرج: این نظارت به وسیله خزانه انجام می‌شود به طوری که درمورد بودجه‌های ملی به وسیله خزانه‌داری کلی و برای بودجه‌های استانی به وسیله خزانه معین انجام می‌شود.

نظارت قبل و حین خرج: این نظارت بوسیله خزانه انجام می‌شود بطوریکه درمورد بودجه‌های ملی بوسیله خزانه‌داری کل و برای بودجه‌های استانی بوسیله خزانه معین انجام می‌شود.

نظارت بعد از خرج: این نظارت به وسیله دیوان محاسبات انجام می‌شود تا ببیند که تمامی خرجها برطبق قانون و با توجه به اعتبارات مصوب انجام شده‌اند یا خیر.

این نظارت به وسیله دیوان محاسبات به سه صورت انجام می‌شود: اداری 2- قضایی 3- پارلمانی نظارت اداری: طبق قانون محاسبات عمومی کلیه دستگاههای دولتی ملزم هستند که صورت دریافت و پرداختهای هرماه را به انضمام مدارک مربوط تا پایان ماه بعد به دیوان محاسبات ارسال کنند.

نظارت قضایی: دیوان محاسبات دارای تعدادی مستشاری است که حداقل 3 و حداکثر 7عدد می‌باشند که اگر حسابرسی‌های دیوان محاسبات به جرمی یا خلافی برخورد کنند دیوان محاسبات مستشاری را جهت رسیدگی مجدد اعزام می‌کند.

نظارت پارلمانی: 1- حین اجرای بودجه 2- نظارت بعد از اجرای بودجه نظارت حین اجرای بودجه: این نظارت به وسیله حسابرسهای دیوان محاسبات جهت رسیدگی به کارهای انجام شده توسط ذیحسابی انجام می‌شود.

نظارت بعد از اجرای بودجه: هنگامی که سال بودجه به پایان رسید حسابرسهای دیوان محاسبات ازطریق همان صورتهایی که ادارات یا ذیحسابی‌ها ارسال کرده‌اند اقدام به رسیدگی می‌کنند و بر همین اساس اقدام به تهیه و تنظیم لایحه تفریق بودجه می‌نماید که این لایحه باید به اطلاع مردم و تصویب پارلمان برسد.

انواع حالتهای بودجه بعد از انجام و پایان سال بودجه: بودجه متعادل: بودجه‌ای که درآن هزینه‌ها برابر درآمدها باشد.

کسری بودجه: اگر دربودجه هزینه‌ها بیشتر از درآمدها باشد.

مازاد بودجه: اگر در بودجه درآمدها بیشتر از هزینه‌‌ها باشد.

منابع: بودجه‌ریزی دولتی - در ایران، تألیف علیرضا فرزیب بودجه‌ریزی دولتی و نظام بودجه‌ای ایران، نویسنده: فریدون صراف